ინტერვიუ მაია წიკლაურთან

ინტერვიუ გოგი ხარაბაძესთან

წიგნი თუ კომპიუტერი?

დიდი ხანია გაჩნდა კითხვა:წიგნი თუ კომპიუტერი?

ამ კითხვამ ჩვენც ჩაგვაფიქრა,მოზარდები.ხან ვფიქრობთ,რომ კომპიუტერი ჯობია,ხან კი წიგნის აუცილებლობაზე ვაჩერებთ  ყურადღებას.სადაა სიმართლე?რას ფიქრობენ ადამიანები? ჩვენი საკვლევი თემის ჩამოსაყალიბებლად,უმჯობესად ჩავთვალეთ,ისეთ ადამიანებთან აგვეღო ინტერვიუ, კომპიუტერთანაც რომ ექნებოდათ უშუალო კავშირი და წიგნთანაც.ამისათვის შევარჩიეთ ჩვენი სკოლის მენეჯერი-სიდონია ჟიჟილაშვილი და ბიბლიოთეკარი-ნელი ბუთურიშვილი.

ინტერვიუ ბიბლიოთეკართან,ქალბატონ ნელი  ბუთურიშვილთან:

-ქალბატონო ნელი! თქვენ უდიდესი მისია გაკისრიათ სკოლაში-მომავალი თაობა დააახლოვოთ წიგნთან,ასწავლოთ წიგნის სიყვარული,მისი მოვლა.როგორ ახერხებთ ამას?რას გვეტყოდით თქვენს მკითხველებზე ?

-მთელი ჩემი ენერგია მოვახმარე ,როგორ ვასწავლო წიგნის ყადრი მოსწავლეებს.წიგნი რომ ადამიანის ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია,ეს ანბანური ჭეშმარიტება მას შემდეგ არსებობს,რაც პირველი წიგნი გაჩნდა ქვეყნად,ხელნაწერი იქნებოდა ის თუ გუტენბერგის მიერ- გზა-გაკვალული.

წიგნის სასიკეთო პროპაგანდას ზიანი არასოდეს მოაქვს.მოსწავლეებს ვეხმარებისაჭირო წიგნის შერჩევაში.ვცდილობ ყველა ბავშვს შევაყვარო წიგნი.შეკითხვით ვამოწმებ,თუ წაიკითხა და როგორ გაიგო წაკითხული.მოსწავლეების დასახმარებლად ვადგენ საძიებლებს ჟურნალ-გაზეთებიდან და გაკეთებული მაქვსსარეკომენდაციო სია კლასების მიხედვით.მოსწავლეებს ვაფრთხილებ,დააბრუნონ წიგნი დროზე,მას სხვა მკითხველი ელოდება.

მშობლებს ვესაუბრები საოჯახო ბიბლიოთეკის მოწყობის შესახებ,ხოლო მოსწავლეებთან ვსაუბრობ კლასგარეშე კითხვის მნიშვნელობის შესახებ.კითხვადობა გაიზარდა და კითხვით დაინტერესება ეს 2 წელია.ბავშვებს ვუხსნი,რომ წიგნი სათამაშო ნივთი არ არის,მას ფაქიზად უნდა მოექცნენ.მოსწავლეებს საოჯახო ბიბლიოთეკიდანაც მოაქვთ წიგნები და ურჩევენ ერთმანეთს მათ წაკითხვას.ბავშვები წაკითხვასთან ერთად ცვევიან წიგნის მოვლას.კარგ მკითხველებად ითვლებიან მე-6,მე-7,მე-8 კლასის მოსწავლეები,მაგრამ გვყავს აქტიური მკითხველი მასწავლებლებიც:ბუაჩიძე ნინო,ჯმუხაძე ამირან,ჩხაიძე ლია,ხურციძე იზა,ჩაჩუა ნათელა და სხვები.ისინი ძირითადად სამეცნიერო ლიტერატურით ინტერესდებიან.

-ეთანხმებით თუ არა მოსაზრებას,რომ კომპიუტერმა შეცვალა წიგნი?

-ვერ დავეთანხმები ამ მოსაზრებას,რადგან მიმაჩნია,რომ წიგნი ისევე სეუცვლელია,როგორც ისტორია ჩვენი ქვეყნისა.წიგნმა შემოგვინახა ჩვენი სიმდიდრე,ამდენად ის ჩვენი შეუცვლელი განძია.

-რა პრობლემა გაწუხებთ ყველაზე მეტად?

-ბიბლიოთეკა არ მარაგდება წიგნებით,განვიცდით წიგნების ნაკლებობას.არადა მოსწავლეებს ძალიან ჭირდებათ თანამედროვედ გაფორმებული,ილუსტრირებული,მაღალი ხარისხის ლიტერატურა.უნდა შევუწყოთ ხელი მოზარდებს,რომ არ დავუკარგოთ წიგნისადმი სიყვარული.

ინტერვიუ ისტ მენეჯერთან,ქალბატონ სიდონია ჟიჟილაშვილთან:

-თქვენ ბედნიერი გამონაკლისი ბრძანდებით იმ მხრივ ,რომ მოსწავლეებს ძალიან უყვართ კომპიუტერი.გვაინტერესებს,რა მხრივ ვლინდება ეს ინტერესი,რა მიზნით შემოდიან კომპიუტერულ ლაბორატორიაში და ვისთან ერთად?

-მოსწავლეები,რომლებსაც შეხება არა აქვთ კომპიუტერთან,როგორც სათამაშო მანქანასთან, უფრო ინტერესდებიან ამ მისი შესწავლით,ვიდრე უფროსკლასელები.ვიდრე უშუალოდ საგნის თემატიკას შევეხებოდეთ,მოსწავლეები ინტერესდებიან თამაშებით,სოციალურ ქსელებში მოწერ-მოწერით,საუბარია მე5,მე-6 კლასელებზე.უფროსკლასელები ტექნოლოგიებს იყენებენ ინფორმაციის მოსაძიებლად,სოციალურ ქსელებში კომუნიკაციისათვის,სხვადასხვა ქვეყნის კულტურის გასაცნობად და ,,გასართობად”.

-ამბობენ,რომ კომპიუტერმა შეცვალა წიგნი.როგორია თქვენი დამოკიდებულება ამ თვალსაზრისის მიმართ?

-ჩემი აზრით,კომპიუტერი წიგნს ვერასდროს სეცვლის.თუმცა გავრცელდა ასეთი აზრიც,რადგან მოსწავლეები უფრო მეტ დროს ატარებენ კომპიუტერთან,ვიდრე წიგნთან.თუმცა მე ვერ დავეთანხმები მოსაზრებას,რომ კომპიუტერმა შეცვალა წიგნი,რადგან ეს ორი არასოდეს გამორიცხავს ერთმანეთს.მოსწავლეთა ერთი ნაწილი კარგად ჩასწვდა ამ აზრს და ცდილობს წიგნით მიღებული ცოდნაგაავრცელოს კომპიუტერის მეშვეობით.

-პრობლემა,რომელიც გვხვდებათ პრაქტიკაში?

-პრობლემაა,რომ ჩვენი საგანი ისწავლება მხოლოდ მე-5,მე-6 კლასში,ხოლო ბლოგების კონკურსი ცხადდება საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებისათვის,ამ დროს ისინი ინფორმატიკას,როგორც საგანს,არ სწავლობენ და,მაშასადამე,საფუძვლიანად ვერ ფლობენ ტექნოლოგიებს.კარგი იქნება ,თუ ეს საკითხი მოგვარდება ზემდგომი ორგანოების მიერ.

-რას უსურვებთ პროექტის მონაწილე ბავშვებს?

-აღებული ტემპის შენარჩუნებას,ზურგის ქარს,ტრადიციების გაგრძელებასა და გამარჯვებით დაგვირგვინებას.

P.S. მგონი ყველაფერი ნათქვამია.ბავშვებს გვიყვარს კომპიუტერი,რადგან ცოდნასთან ერთად იგი გართობის საშუალებაცაა. აბა, სხვანაირად როგორ გავერთოთ?! იშვიათად,რომ კარგი სპექტაკლი ნახო ან კინოფილმი იხილო.იშვიათად,რომ იმოგზაურო....მაგრამ კომპიუტერი მთელ მსოფლიოს მოივლი,იმოგზაურებ კიდეც და კინო-ფილმებსაც ნახავ.მაგრამ წიგნიც ხომ საოცრებათა სამყაროში სამოგზაუროდ გვიწვევს. სად იყო კომპიუტერი,ადამიანი პირველ ასოებს რომ წერდა?! სად იყო ეს ჯადოსნური ყუთი, როცა ქართველი მელექსე ,, ვეფხისა  და მოყმის ამბავს“ თხზავდა?!

პირადად მე,წიგნის კითხვაც დიდი სიამოვნებას მგვრის,დიდტანიანი ნაწარმოებების კითხვა კომპიუტერიტ ნამდვილად არ შემიძლია,

ასე რომ, მშობლებო,შეგვიძინეთ შვილებს ლამაზი და შინაარსიანი წიგნები!

                                 ინტერვიუ ჩაიწერა მე-11 კლასის მოსწავლემ ნინი ებრალიძემ.

თემქა-ერთ-ერთი უმშვენიერესი უბანი,მონუმენტი-,,საქართველოს მატიანე",ავტორი ზურაბ წერეთელი

უცნაური სახელი აქვს-ყეენის მთა.არავინ იცის ,რატომ ეწოდა ეს სახელი..........ამბობენ,აქ ხალხური დღესასწაული -ყეენობა იმართებოდაო...ახლა კი მშვენიერი მუზეუმია ღია ცის ქვეშ,ავტორი ზურაბ წერეთელია,მონუმენტს ,,საქართველოს მატიანე " ჰქვია....საოცრებააა...ამაყად დგას სვეტებად ამართული ფრესკები,ისტორიის ფურცლები,გადაჰყურებენ თბილისის ზღვას და დრო ემატება წელთა აღრიცხვას..........არ ბერდება ისტორია.არ ძველდება დრო.........არ ხუნდება ძეგლი-წარსულის დიდება.........

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ გამოცხადებული კონკურსი:,,ჩემი ქალაქი,რაიონი,სოფელი"

პროექტი	,,საქართველო ბეჭედია ბაჯაღლო და თბილისი შიგ ჩასმული ბადახში“
პროექტის ხელმძღვანელები:	პედაგოგები: ლია ჩხაიძე,ასმათ ჭარელიძე. თბილისის N 32 საჯარო სკოლა
მონაწილეები	ლიტერატურული წრე ,,სამოთხის გვრიტები“-საშუალო  საფეხური
მომზადების დრო:	ნოემბერი.2013 წელი.
მიზანი:	·         მოსწავლეები მოიძიებენ ინფორმაციას საკუთარი ქალაქის,უბნის ,რაიონის ღირსშესანიშნავი ადგილების შესახებ; ·         ჩაიწერენ ინტერვიუებს ცნობილ ადამიანებთან ქალაქში არსებულ პრობლემებთან დაკავშირებით; ·         შეისწავლიან ქალაქში არსებულ ტრადიციებს და შეადარებენ დღევანდელ ადათ-წესებთან; ·         მოპოვებულ მასალებს დაახარისხებენ და მოამზადებენ ბლოგზე განსათავსებლად; ·         იმუშავებენ ტექსტის კორექტურაზე; ·         გადაიღებენ ფოტოსურათებს; ·         ნანახსა და განცდილს გადმოსცემენ შთაბეჭდილების დღიურის სახით ან გააკეთებენ ელექტრონულ პრეზენტაციას ლიტერატურულ სალონში. ·         ახალი მასალით შეავსებენ პროექტისადმი მიძღვნილ  ბლოგს
პრობლემა ანუ არსებული მდგომარეობა:	მოსწავლეები დაკავებულები არიან,გაკვეტილების შემდეგაც ცოტა დრო აქვტ,მაგრამ მაინც ახერხებენ პროექტზე მუშაობას.
განსახორციელებელი ამოცანები:	·         ჯგუფის შექმნა ·         მოტივაციის განსაზღვრა ·         სამოქმედო გეგმის ჩამოყალიბება ·         ინტერნეტსაიტებზე მასალის მოძებნა,გაცნობა. ·         მოძიებული მასალის დახარისხება,დალაგება,ნაშრომისათვის საბოლოო სახის მიცემა. ·         ბლოგის შევსება ახალი მასალებით
შედეგი:	მოსწავლეებს : განუვითარდებათ კვლევა-ძიებისა და კრიტიკული აზროვნების უნარი; დაეხვეწებათ მეტყველების კულტურა; გამოუმუშავდებათ პრეზენტაციის უნარი; ჩამოუყალიბდებათ გუნდური მუშაობის ჩვევა; ·         მოახდენენ მიღებული ცოდნის რეალიზებას ცხოვრებაში; ·         ბლოგს შეავსებენ ახალი მასალებით. ·         გააკეთებენ პრეზენტაციას ლიტერატურული წრის წევრებთან. გაუზიარებენ შთაბეჭდილებებს თანატოლებს სოციალური ქსელების მეშვეობით.
შეფასება:	შეფასება მოხდება შექმნილ პროდუქტზე დაკვირვებით: ფოტო და ვიდეო კოლაჟი. შთაბეჭდილებების დღიური; გაკეთებული სლაიდშოუ. ბლოგზე განთავსებული მასალა.
რესურსები:	კომპიუტერი. ფოტოაპარატი. ვიდეოგადამღები. მონიტორი. პროექტორი.

ყეენის მთა

უცნაური სახელი აქვს-ყეენის მთა.არავინ იცის ,რატომ ეწოდა ეს სახელი..........ამბობენ,აქ ხალხური დღესასწაული -ყეენობა იმართებოდაო...ახლა კი მშვენიერი მუზეუმია ღია ცის ქვეშ,ავტორი ზურაბ წერეთელია,მონუმენტს ,,საქართველოს მატიანე " ჰქვია....საოცრებააა...ამაყად დგას სვეტებად ამართული ფრესკები,ისტორიის ფურცლები,გადაჰყურებენ თბილისის ზღვას და დრო ემატება წელთა აღრიცხვას..........არ ბერდება ისტორია.არ ძველდება დრო.........არ ხუნდება ძეგლი-წარსულის დიდება.........

 ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარი მალე დასრულდება,სულ მინანქრითაა მოხატული....დიდი შრომაა ჩადებული....კიდევ კარგი,რომ ერს გამოუჩნდებიან დროდადრო მოამაგე ადამიანები........სიყვარულს ქვაში აცოცხლებენ და ,,ჟღერს ქვის ჰარმონია..."

ყეენობა და ბერიკაობა ისეთი ქართული ტრადიციაა, რომელიც ყოველთვის ერთად მოიხსენება. ყეენობა ბერიკაობის საფუძველზე ჩამოყალიბებული დღესასწაულია. ისინი განაყოფიერების და მიწათმოქმედების კულტის სადიდებლად იმართებოდა. თუმცა, ბერიკაობა ხალხური სანახაობიდან დროთა განმავლობაში ნიღბების საიმპროვიზაციო თეატრად ჩამოყალიბდა, რომელშიც ბერიკები დგამდნენ სპექტაკლებს თაობიდან თაობისთვის გადმოცემულ სიუჟეტზე დაყრდნობით.


ბერიკაობა გაზაფხულის დამდეგს იწყებოდა და მისი ხანგრძლივობა ყველიერის კვირას უკავშირდებოდა. მასში 40-დან 100-მდე ბერიკა მონაწილეობდა, მონაწილეები, მხოლოდ კაცები იყვნენ და ქალის როლსაც, ქალად გადაცმული მამაკაცი ასრულებდა.


ცხვრის, თხის და ხარის ტყავებში გამოწყობილი ბერიკები ნიღბებად ცხოველების რქებს, ფრინველების ფრთებს, ნახშირს, სიმინდს, გოგრას და სხვადასხვა პროდუქტებს იყენებდნენ. ბერიკების ტრადიციული ნიღბები - მეფის, კეკელას, მაჭანკალის, გლეხის, თავადის, ექიმის, მოსამართლის, თათრის, ასევე თხის, ტახის, დათვის და სხვა ცხოველების ნიღბები იყო. მთავარი ბერიკა, რომელსაც თამადას უწოდებდნენ წელზე ქამარს ატარებდა. ქამარი ძვლის ან ხის ფალოსით იყო გაფორმებული, თუმცა განსაკუთრებული დატვირთვა არ ჰქონდა.

კონკურსი ,,ჩემი ქალაქი,ჩემი სოფელი,ჩემი რაიონი"

თბილისის ზღვა დასასვენებელი,გასაკაჟებელი,სასიამოვნო და განსატვირთავი ადგილია თბილისელთათვის...............ღელავს ცხოვრება,მშვიდია ზღვა....და პირიქით,მშვიდია ცხოვრება, ღელავს ზღვა.......
თბილისის ზღვას წყალი მდინარეს იორიდან და მდინარე არაგვიან მიეწოდება. ის პირველი კატეგორიის წყალსაცავია, საიდანაც სასმელი წყლით თბილისის ნაწილი მარაგდება.

ყურადღება!

2013 წლის 28 მაისს,13 საათზე,ლიტერატურულ სალონსი გაიმართება კონფერენციაში გამარჯვებული მოსწავლეების დაჯილდოება.

მარიამ ფირცხალავა

F E   eqvTime TayaiSvilis arqeologiuri mogzaurobani

   fergadasuli kabadonebi mravali istoriuli faqtis Sesaxeb mogviTxroben da Cvens mexsierebaSi warsulis suraTebis acocxleben. berZeni istorikosi herodote halikarnazeli, rogorc TviTon aRniSnavs, Tavis istoriebs imisaTvis werda, rom mkiTxvelis mexsierebidan ar aRgviliyo da ukvalod ar gamqraliyo is didi sakvirveli nagebobani, romelTa nawilic elinTa, nawili ki barbarosTa mier iyo agebuli, rom STamomavlobas scodnoda berZen-barbarosTa omebis mizezi.

   Mmagram materialuri kulturis yvela Zegls Tu istoriul faqts erTnairi bedi ar hqonia da arc herodotes msgavsi amsaxveli hyolia. mravali maTgani sxvadasxva mizezis gamo miwis qveS moeqca da maT Sesaxeb araferia CvenTvis cnobili. Aaq ukve arqeologiis bari ereva saqmeSi da SeZlebisdagvarad iwyebs kacobriobis istoriaSi arsebuli TeTri laqebis gamuqebas.

    Qwarsulis Seswavla keTilSobiluri saqmea. vinc wyaros wyals svams, maT saTaveze unda ifiqroso, - es qarTuli andaza xatovnad ganmartavs yvela istorikosis movaleobas: aucilebelia Seiswavlos warsuli, Seiswavlo saTave im xalxis cxovrebisa, romelsac TviT ewafeba. eqvTime TayaiSvilmac Tavisi sicocxle am did saqmes Seswira, rasac aSkarad adastureben misi  arqeologiuri mogzaurobani da am mogzaurobaTa Sedegebarqeologia Tanamedrove gagebiT mxolod gaTxriTs saqmianobas gulisxmobs. eqvTime TayaiSvilsa da mis Tanamedroveebs es termini ufro farTod esmodaT, kerZod, arqeologiaSi gulisxmobdnen taZarTa da saeklesio wignTa aRweras, warwerebis gadmoRebas, amokiTxvasa da aRweras, miwaSi dafluli nawerebis gaTxras da sxv. Aamdenad , bunebrivia, aseTi farTo saqmianobis gasaSlelad bevri mogzauroba unda CaetarebinaT qveynis sxvadasxva kuTxeSi da miuxedavad imisa, rom eqvTime TayaiSvils mZime fizikuri nakli hqonda – is bavSvobidan koWlobda. mas ar dautovebia saqarTvelos arc erTi kuTxe, rom fexiT ar moevlos.  aq arsebuli yvela istoriuli Zegli ar aReweros da ar Seeswavlos. amitomaa , rom ase fasdaudebelia misi arqeologiri mogzaurobani.

    eqvTime TayaiSvils Tavidanve ar ufiqria arqeologiur moRvaweobaze. Mman peterburgis universiteti daamTavra da pedagogoba hqonda gadawyvetili.  im dros peterburgSi sxva qarTvelebic swavlobdnen, universitetis damTvarebis Semdeg maT samSobloSi dabruneba da muSaoba hqondaT gadawyvetili.

   eqvTime TayaiSvilic gamoemgzavra saqarTveloSi pedagogisuri muSaobis dasawyebad. Man peterburgSive daiwyo kavkasiis Sesaxeb wignebis Segroveba, magram igi arqeologiaze sruliadac ar fiqrobda.

   rogorc zemoT aRvniSneT, e.TayaiSvilis samecniero muSaoba ZiriTadad maSin daiwyo, rodesac igi wera-kiTxvis gamavrcelebel sazogadoebaSi airCies. wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba bevr sxva karg saqmesTan erTad Zvel xelnawerebs agrovebda. eqvTime TayaiSvili igonebs: “erTi sityviT sazogadoebis wevri rom gavxdi, mivixed-movixede, Sevatye, rom im Zvirfas zelnawerebs kaci patroni ara hyavda da Zalauneburad movkide xeli, davuwye patronoba.  Mmere TandaTan gamitaca, Semiyvarda da viwye zrunva daTupvisagan maT gadarCenaze.  Tan axal-axalsac vagrovebdi.  Semowirulsac aRar vjerdebodi, sazogadoebis xarjZe SeZenac daviwye”.

   wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis wesdeba iTvaliswinebda eklesia-monastrebSi daculi Zveli, saxmarad uvargisi saeklesio wignebis Segrovebas. eqvTime TayaiSvilmac swored amiT daiwyo Tavisi saqmianoba. P pirveli arqeologiuri mogzauroba moewyo 1889 w. 17 Tebervals mcxeTaSi , sadac dimitri baqraZem waiyvana.  maTi mizani iyo xelnaweri wignebis Camotana. Kkargi xelnawerebi mxolod sveticxovelSi unaxavT da wamouRiaT.  am mogzaurobis Sesaxeb saTanadod aRiniSna imdroindel presaSic.  SemdgomSi eqvTime TayaiSvili damoukideblad iwyebs farTo SemoqmedebiT saqmianobas, romlis erTgvar dagvirgvinebas warmoadgenda mis mier 1890 w. gamoceumili “sami qronika” .  mas mohyva “wminda ninos cxovreba”, romelic wina naSromis gagrZelebas warmoadgenda.  Aam gamocemam didi STabeWdileba moaxdina qarTvel sazogadoebaze da garkveuli gardatexa gamoiwvia qarTul istoriografiaSi.  eqvTime TayaiSvilis muSaobaSi TandaTan isaxeboda erTi mTavari mizani : ramdenadac ki SesaZlebeli iyo, Seekriba masala saqarTvelos istoria-arqeologiisaTvis, daRupva-dakargvisagan gadaerCina Zeglebi da misawvdomi gaexada mkvlevarisaTvis.

    eqvTime TayaiSvilma ramdenime aTeuli wlis manZilze sitematuri kvlevisa da Zebnis Sedegad bevri axali, sruliad ucnobi pirvelxarisxvani Zegli aTmoaCina.  udidesi mniSvneloba eniWeba mis mier aRmoCenil “vefxistyaosanis” Zvel xelnawerebs. man Tavi mouyara 17 xelnawera, romelTa Soris zogi metad sayuradRebo iyo rogorc variantebiT, ise mxatvrobiT; saerTod ki 24 xelnaweris Sesaxeb mokriba cnoba.

    mis mier Tavmoyril “vefxistyaosnis” xelnawerTa Soris uZvelesi iyo 1646 wlisa, romelic sazogadoebam vinme korinTelisagan SeiZina. sazogadoebis SenaZenTa Soris aris agreTve mefe giorgi XI-sTvis 1680 wels misi mdivnis megTabegis mier gadawerili “vefxistyaosani”. es xelnaweri gamoirCeva aSiebze moxatuli samkauliT. “evropis romelsac ginda muzeums rom miutano, ueWvelad mogcemen milionso”, - ambobda am xelnaweris Sesaxeb eqvTime TayaiSvili.

   eqvTime TayaiSvilis didi damsaxureba pelagia wereTliseuli “vefxistyaosnis” gadarCenaa, romelic erT-erTi mniSvnelovani egzemplarTagani iyo, siuJeturi miniaturebiT dasuraTebuli. am xenaweris mokle istoria aseTia: erT saCxerel did Tavad nestor wereTels colad hyavda gurielis qalis pelagia. nestoris gardacvalebis Semdeg misi qoneba (maT Soris “vefxistyaosnis” aRniSnuli xelnaweri) mis col_Svils darCa. dedam Svilebs “vefxistyaosnis” xelnaweris ydis gasakeTeblad gaatana. am ukanasknelT igi etlSi darCenodaT. meetles xelnaweri sam Tumnad miuyidia komersant daviT sarajiSvilisaTvis. d.sarajiSvilma kargad icoda aseTi Zeglebis yadri, xelnaweri SeuZenia da imxanad TbilisSi myof baron de baisaTvis ganuZraxavs misi Cuqeba. eqvTime TayaiSvils es xelnaweri unaxavs, uTxovia d sarajiSvilisagan da ar daubrunebia patronisaTvis manam , vidre baroni de bai Tbilisidan ar wavida. SemdegSi am xelnaweris mixedviT eqvTime TayaiSvilma “vefxistyaosani” gamosca kidec.

    1880-90 ian wlebSi kavkasiis arqeologiis moyvarulTa sazogadoeba daixura. Semdeg kavkasiis istoria-arqeologiis sazogadoebamac Sewyvita arseboba. orive es sazogadoeba ise  male daixura, rom maT sasargeblo saqmianobis farTod gaSla ver moaxerxes. d.baqraZes kidev undoda arqeologiuri sazogadoebis daarseba, magram mTavrobam amis neba aRar misca. raki birdapiri saSualeba aRar iyo, qarTveli moRvaweebi iZulebuli iyvnen SemovliTi gziT ewarmoebinaT arqeologiuri muSaoba. amis saSualebas iZleoda “qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba”, romelmac didi roli Seasrula qarTveli xalxis sulier cxovrebaSi.

    im xanebSi yovelgvari arqeologiuri monapovari inaxeboda “kavkasiis muzeumSi”, romelic revoluciamde sul araqarTvelTa xelSi iyo.
    metad didi mniSvneloba hqonda TbilisSi gamarTul ruseTis arqeologTa V yrilobas. yrilobis muSaobaSi monawileobas iRebdnen ilia WavWavaZe, akaki wereTeli, giorgi wereTeli, rafiel erisTavi, da sxv. am droisaTvis saqarTveloSi arqeolog baiernis mier mniSvnelovani gaTxrebi iyo Catarebuli (mcxeTaSi), magram ratomRac V yrilobaze arc baierni gamosula da arc mcxeTis masalebi gamoutaniaT. amitom iyo, rom eqvTime TayaiSvili TavgamodebiT ibrZoda saqarTvelos ukve aRmoCenili arqeologiuri masalebis farTod gatanisa da axlis aRmoCenisaTvis.

  pirveli qarTveli arqeologi , romelmac eqvTime TayaiSvilze adre Caatara gaTxrebi saqarTveloSi, niko mari iyo. man gaTxara Zveli, winaqristianuli sasaflao debedis xeobaSi , sof. vornakSi da metad saintereso nivTebi aRmoaCina. magram male niko marma anisSi daiwyo gaTxrebi da mTeli yuradReba iqiT gadaitana. vornaki rom uyuradRebod ar darCeniliyo, iq Txris gagrZeleeba saimperatoro arqeologiurma komisiam eqvTime TayaiSvils SesTavaza. eqvTime TayaiSvili daTanxmda da daiwyo saqmianoba. es iyo 1892 wels.

  vornakSi brinjaos xanis samarxebi aRmoCnda.

  saerTod, vornakis samarxebi mdidari iyo. aRmoCenil masalaze muSaobam eqvTime TayaiSvils garkveuli gamocdileba SesZina. igi TandaTan waxalisda da SemdgomSi ufro Tamamad mihyo xeli gaTxrebis warmoebas.

   1917 wlis revoluciamde eqvTime TayaiSvili iyo erTaderTi qarTveli arqeologi, romelic gaTxrebs awarmoebda. igi paralelurad pedagogiur da sazogadoebriv muSaobasac eweoda, did yuradRebas uTmobda miwis zeda Zeglebis aRwera-Segrovebas.

    didi Rvawli miuZRvis eqvTime TayaiSvils “axalgoris ganZis” SesaniSnavi masalebis Segrovebisa da dacvis saqmeSi. man kvaldakval sdia am ganZis Semsyidvel-gadamyidvelebs, sanam ganZis umetes nawils Tavi ar mouyara da sabolood kavkasiis muzeumSi ar daabinava.eqvTime TayaiSvils Tavis am metad seriozul saqmianobaSi damxmareebic hyavda. maT Soris aRsaniSnavia daviT sarajiSvili, romelic marTalia , komerciul saqmianobas eweoda, magram amave dros ar iviwyebda Tavis moqalaqeobriv movaleobas da kulturis asparezzec sasargeblo saqmeebs akeTebda.

   erTxel, eqvTime TayaiSvils al.cagarlisaTvis werilis miwera gadauwyvetia da misamarTis gasagebad d.sarajiSvilTan Seuvlia qarxanaSi , misamarTi rom miucia, david sarajiSvils ukiTxavs: am zafxuls ras apirebo? (1902 wlis gazafxulis miwuruli iyo). eqvTimes upasuxia , axalcixe-axalqalaq-artaanis mazrebSi mivdivar arqeologiur eqspediciaSio, Tanac auxsnia, rom Tanxebi (200 maneTi) grafinia uvarovas meSveobiT moskovis arqeologiurma sazogadoebam gamoyoo. maSin daviT sarajiSvils am saqmis sawarmoeblad 100 maneTi daumatebia. eqvTime TayaiSvili igonebs, rom sarajiSvili xSirad mepatiJeboda sadilzeo, gansakuTrebiT maSin ,roca grafinia uvarova hyolia stumrad.

    grafinia praskovia uvarova, graf aleqsi uvarovis qvrivi, iniciatori iyo moskovis arqeologiuri sazogadoebis kavkasiis ganyofilebis daarsebisa. mis saxelTanaa dakavSirebuli bevri arqeologiuri gaTxra kavkasiaSi da, kerZod, saqarTveloSi. grafinia uvarovasTan uSualod TanamSromlobda eqvTime TayaiSvili.

   eqvTime TayaiSvili imdenad datvirTuli iyo arqeologiuri moRvaweobiT, rom sxva ramisaTvis veRar iclida. erTxel eqvTimes Zma nikolozi avad gaxda. igi ozurgeTSi cxovrobda. mouclelobis gamo eqvTimem ver moaxerxa masTan Casvla. wamlebi da eqimebi ki droulad miaSvela. Zma metad nawyeni darCa da gabrazebulma moswera, Sen mxolod maSin Camoxvidodi rom mecnobebina <<найдена археологичесская жестунька>>.

    eqvTime TayaiSvilis gulmodgine dakvirvebulobis Sedegi iyo “xelmwifis karis garigebis” xelnaweris aRmoCena. es xelnaweri eqvTimem qarTlSi mogzaurobis dros gapartaxebul saxlSi ipova nagavSi.  1920 wlis maisSi Tbilisis universitetis gamomcemlobam gamosca “xemlwifis karis garigeba”.

    Sinaarsis mixedviT xelnaweri or nawilad iyofa. pirvelSi gadmocemulia giorgi brwinvalis samarTali (zeglisdeba) aq pirvelad gvxvdeba calke xelnawerSi. adre es Zegli cnobili iyo mxolod vaxtang mefis qarTul samarTalTa krebulidan.

     xelnaweris qaRaldis filigranze dakvirvebis Sedegad eqvTime TayaiSvili askvnis, rom igi XVII saukunis meore naxevarSi unda iyos gadawerili.

      cnoba imis Sesaxeb, Tu rodisaa Sedgenili “garigeba xelmwifis karisa” ar arsebobs. amis gamorkvevis saSualebas eqvTime TayaiSvili SinaarsSi eZebda. ZeglSi moxsenebuli istoriuli pirebis moTvaweobis drois gansazTvriT dadginda , Tu romel saukuneebZe adre iqneboda SeuZlebeli ama Tu im Zeglis Seqmna da romeli saukunis Semdeg ver warmoiSoboda igi.

      “xelmwifis karis garigebaSi” bevri istoriuli piria moxsenebuli. ae magaliTad, teqstSi vkiTxulobT: “ amieri bedieli mosaflavea da quTaTeli mosaflavec aris (mefisa). didi giorgi, romelman basili berZenTa mefe gaaqcia, missa (quTaTelis) saydarsa Sigan aris”.

    ibadeba kiTxva: “vin aris es giorgi mefe?” Tu saqarTvelos istorias CavxedavT, berZnebis mefes, basil meores, eomeboda bagrat IV_is mama giorgi I, romelic 1014 – 1027 welbSi mefobda. igi marTlac quTaisis taZarSia dakrZaluli. bediaSi, rogorc viciT, dakrZalulia bagrat III , giorgi I is mama , romelic gardaicvala 1014 wels. raki iseTi faqtebia moxsenebuli “xelmwifis karis garigebaSi”, igi ar SeiZleboda Sedgenili yofiliyo XI saukuneze adre.

    “xelmwifis karis garigebaSi” moxsenebulia cnobili moRvawe da mecnieri arsen iyalToeli , romelic cxovrobda XII saukunis pirvel naxevarSi; Tamaris mama giorgi III , romelic gardaicvala 1184 wels; moxsenebulia, Tu vis ra Tanamdeboba uboZa Tamar mefeb. rogorc cnobilia, Tamari 1212 wels gardaicvala, maSasadame, aRniSnuli Zeglis Seqmna XII saukunis damdegamde ver moxdeboda.

     eqvTime TayaiSvilma gaiTvaliswina ra mTeli rigi garemoebebi, daadgina , rom “xelmwifis karis garigeba” Sedgenilia ara uadres mecamete saukunis dasasrulisa da ara ugvianes meToTxmete saukunis meore naxevrisa. man yuradReba miaqcia sakiTxs, Tu sad unda yofiliyo Sedgenili Zegli da gvaqvs Tu ara literaturaSi cnoba mis Sesaxeb. Zeglis monacemebis mixedviT gairkva, rom igi Seqmnilia dasavleT saqarTveloSi; mixedviT gairva, rom igi Seqmnilia dasavleT saqarveloSi; imereTSi. avtoris sityviT, ameri-aRmosavleT saqarTveloSi da zemo qarTlisa.

    “amieri bedieli, - naTqvamia “xelmwifis karis garigebaSi,” – mosaflavea da quTaTeli mosaflavec aris”.

    “xelmwifis karis garigeba” rom aRmosavleT saqarTveloSi iyos dawerili, avtori ityoda “imieri bedieli” da sxv. aRniSnuls TviT teqsti adasturebs: “ra swored episkoposni movidnen imeriT iSxneli, mawyvereli, anCeli, mtbevari da golgoTeli, maT ra eTayvanen , xelni mefeman noxTa zeda dasaxnes”. yvela aq CamoTvlili episkopozi aRmosavleT saqarTvelodan, rogorc avtori ambobs, imieridan aris. es magaliTi cxadyofs, rom “xelmwifis karis garigeba” imereTSia dawerili. eqvTime TayaiSvili Tavis dakvirvebebis Semdeg imasac ki askvnis, rom igi gelaTSia an gelaTis maxloblad unda iyos Sedgenili.vaxuSti bagrationi Tavis Txzulebis ramdenime adgilas ixseniebs imerul “Zvel garigebis wigns”. es usaTuod “xelmwifis karis garigeba” unda iyos. mecnierebi fiqroben, rom es Zegli SemdegSi vaxuSti bagrations wyarod gamouyenebia.

    “xelmwifis karis garigeba” iSviaTi Zeglia. misi msgavsi Zegli Cven mxolod erTi mogvepoveba. es aris “dastulamali”, romelic meTvramete saukunis meore naxevarSi aris Sedgenili da gamocemulia vaxtang mefis mier. “dastulamali aris kanonmdebloba, anu “wesi da gangeba samefosa darbazobisa”. misi gamocemis mizani iyo , “raTa yovelni xelisufalni da moqmedni darbazis rigisani esreT (rogorc “dastulamalSia”) iqceodnen da ganagebdnen Tavs Tvisni moxeleni saxeloTa TvisTa da wesiTa SemsgavsebiTa iqceodnen”. eqvTime TayaiSvili xazs usvamda im garemoebas, rom vaxtang VI ar icnobda “xelmwifis karis garigebas”, radganac arsad ar ixseniebs mas da arc adarebs- Zvelad ase da ase iyo, axla ki ase ariso. vaxtang meeqvse akanonebs imas, rac jer kidev rostom mefis dros iyo SemoRebuli XVII saukuneSi da zog raimes Tavisas umatebs.

    “xelmwifis karis garigeba” erTi romelime mefis mier gamocemul oficialur aqts ki ar warmoadgens, aramed Sedgenilia kariskacis mier praqtikuli saWiroebisaTvis. “xelmwifis karis garigeba” aris saxelmZRvanelo kariskacebisaTvis, xelisufalTaTvis da saerTod yvela moxelisaTvis. e saris saxelmwifos marTva-gamgeobis kanonTa  krebuli, romlebic sxvadasxva mefis mier iyo dawesebuli.

     eqvTime TayaiSvili teqstis gaanalizebis safuZvelze akeTebs daskvnas, rom “xelmwifis karis garigebis” avtori karis kacia, romelsac sxvadasxva wyaroebi gamouyenebia.

     aRniSnul Zegls metad didi mniSvneloba eniWeba saqarTvelos wes-wyobilebis, saxelmwifo yofa-cxovrebisa da Sinagani organizaciis Sesaswavlad.

     “xelmwifis karis garigebis” aRmoCena eqvTime TayaiSvilis mier uTuod didi saqme iyo , amitomaa rom iseTi mniSvneloba hqonda mis arqeologiur mogzaurobebs, romlebic yovelTvis nayofierad mTavrdeboda. udidesi mniSvneloba hqonda eqvTime TayaiSvilis mogzaurobebs samxreT saqarTveloSi e.w “TurqeTis saqarTveloSi”. esaris saqarTvelos samxreTi nawili, romelic amJamad TurqeTis

sazRvrebSia  moqceuli. oqtombris revoluciamde da ruseTis administraciuli dayofis Tanaxmad es iyo yarsis olqis ori “okrugi”: artaanisa da olTisisa da agreTve baTumis olqis mcire nawili.

      eqvTime TayaiSvilma saqarTvelos samxreT nawilSi (TurgeTis saqarTveloSi) samjer imogzaura.

       pirveli eqspedicia moewyo 1902 wels. eqspediciaSi eqvTime TayaiSvilTan erTad monawileobdnen xuroTmoZRvari simon kldiaSvili da fotografi aleqsandre mamuCaiSvili. axalcixisa da axalqalaqis zog ZeglTan erTad maSin maT gamoikvlies artaanis olqis Zeglebic , olTisis olqis nawili.

      meore eqspedicia 1907 wels moewyo. eqspediciis SemadgenlobaSi iyvnen xuroTmoZRvari anatoli kargini da moxalise fotografi eduard liozeni. gamokleul iqna ardaanis olqis kolas raionis Zeglebi da damTavrda olTisis olqis Seswavla.

      mesame eqspedicia 1917 wels moewyo.

      saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi arsebuli istoriuli Zeglebi Seswavlasa da gamomzeurebas elodnen da eqvTimec didi mondomebiT eweoda am saqmes. is igonebs: “ saqarTvelo daviare da davinaxe , Tu ra uzarmazari masalaa ganwiruli daviwyebisa da xSirad daRupvisaTvisac. . pirdapir amitana fanatikurma miswrafebam,rac SeiZleba meti momeswro. miT umetes , rom Cem TanamedroveTagan aRaravin misdevda am saqmes”.

      eqvTimem sakuTari TvaliT ixila saqarTvelos TiTmis yvelaze miwiszeda Zegli, Tavad SeigrZno bevri maTganis sidiade, im xuroTmoZvarTa niWi da Zala, romelTac Seqmnes saqarTvelos es didebani. samwuxarod, bevri maTganis saxeli ukvalod gaqra. bevrs arcTu ise saxarbielo bedi hqonda. mcxeTis sveticxovelis didebli taZris amgebs , konstantine arsakiZes. marjvena mosWres imisaTvis, rom sxvagan aRar aego msgavsi taZari. xalxma TqmulebebSi Semoinaxa konstantine arsakiZis saxe. erT xalxur leqsSi xuroTmoZRvari ambobs:

“xekorZulas wyali misvams

mcxeTa ise amigia.

damiWires, mklavi momWres,
   ratom kargi agigia”.

   sveticxovelis erT kedelze gamokveTili arsakiZis marjvenis mnaxvels moagonebs xuroTmoZRvris ukuRmarT beds. aRniSnuli gadmocema sveticxovlis xuroTmoZRvris Sesaxeb daudo safuZvlad konstantine gamsaxurdiam Tavis istoriul romans “didostatis konstantines marjvena”.

    mtris Tavdasxmebisgan Tavis dasacavad, saqarTveloSi taZrebs xSirad miuval adgilas agebdnen. eqvTime TayaiSvili cdilobda aseTi taZrebic ar gamorCenoda mxedvelobidan. kola-olTisSi mogzaurobisas mas solomonisis mRvime-eklesiaze mounda asvla. asasvleli metad Zneli iyo. mis Tanmxleb fotografs uari uTqvams ayolaZe. eqvTime koWli iyo da , ra Tqma unda asvla gauWirdeboda. mas iqauri mkvidrni(mesxebi) daxmarebian da xeliT auyvaniaT eqvTime. amis Semxedvare fotografs Sercxvenia da TviTonac didi wvalebiT maRla asula. eqvTime SemdgomSi xumrobiT igonebda: iqaur mazris ufross rom Cem gaWireveba Seutyvia , safexurebi amouWrevinebia kldeze da miuvali eklesia misadgomi gauxdiao.

  eqvTime TayaiSvilma bevri Tavisi aRwerili Zeglis gamocema  moaswro. amasTanave igi cdilobda istoriuli cnobebiT gaemdidrebian es gamocemebi.

ai, zogierTi is ZeglTagani, romlebic eqvTime TayaiSvilma aRwera:              zarzmis monasteri axalcixidan ocdaTxuTmeti  versis moSorebiT mdebareobs qvablianis wylis xeobaSi. garSemo mTebi akravs monasters. zarzmis monastris Sesaxeb cnobebs gvawvdis cnobili qarTveli geografi – vaxuSti bagrationi. es monasteri vaxuStize adre arsebobda jer kidev maSin, roca XVI saukunis II naxevarSi samcxe-saaTabagoSi Turqebma Zalad daiwyes mosaxlebis gamahmadianeba, zarzmis monastris mTeli qoneba gadaitanes guriaSi, Semoqmedis eklesiaSi zarzma ki datovebul iqna. vaxtang gurielma 1572 wels Semoqmedis monastris maxloblad aagebina axali monasteri da mas zarzma daarqva.

     guriaSi cxovroben mgalobliSvilebi romelTac miaweren axalcixis zarzmis daarsebas. isini pirvelad balaZeebi yofilan. maTi winapari guriaSi mouwveviaT, rogorc mgalobeli da misi STamomavloba amrigad cnobilia mgalobliSvilis gvariT. amis Sesaxeb rom balaZeebma Cauyares safuZveli zarzmis monastrs gadmocemac aris :

“samma Zmama balaZema

zarzmas dadva balaveri”

      zarzmis monastris aRweraSi garkveuli damsaxureba miuZRviT akademikos m.brosesa da d.baqraZes.

       eqvTime TayaiSvilma es monasteri safuZvlianad Seiswavla Tavisi warwerebiTa da freskebiT.

       dRemde Semorcenilia gumbaTovani taZari da didi samreklo. igi aSenebulia XIV saukuneSi beqa jayelis mier. zarzmis taZars metad mimzidvels xdis samxreTis karibWe, romelsac sami Ria TaRi aqvs. XIV saukuneSi mitovebuli tazari JamTa svlam gacrica. taZris mxatvroba XX saukunis dasawyisSi iqna ganaxlebuli, amJamad yvela is Zvirfaseuloba, romelic zarzmidan SemoqmedSi gadaitanes , inaxeba TbilisSi , qarTuli xelovnebis sazelmwifo muzeumSi.

      safaris monasteri mdebareobs q. axalcixis samxreT-aRmosavleTiT , Svidi kilometric moSorebiT. igi samcxis mflobel jayelTa rezidencias warmoadgenda.

       safris SenobaTagan uZvelesia miZinebis eklesia, romelic X saukuneSia. sxva nagebobebi ufro gviandelia (XVI- XVII saukuneebisaa). Tuqebis Semosevis Semdeg safara dacarielda. igi Turqebis xelSi iyo 1828 wlamde, sanam axalcixe kvlav ar SemouerTda saqarTvelos. XIX saukuneSi safaraSi rusi berebi damkvidrdnen da samlocveloebi gaanaxles.

   dRes safara daculia rogorc erTerTi mniSvnelobani Zegli qarTuli kulturisa.

   monastris nagebobani mTebSi Sefarebuli. dasavleTis mxriv maT cixe dahyurebs. monastris SesasvlelTan, marcxniv SemorCenilia wminda stefanes samlocvelo.

    Sveuli kldis napirebze sagangebod amoSenebul baqanze dgas gumbaTovbani taZari, e.w wminda saba. taZari mdidruladaa moCuqurTmebuli. taZris warwerebs Soris erT_erTi gvamcnobs, rom amSenebeli xuroTmoZRvaria farezasZe.

   miZinebis eklesiis SigniT metad sainteresoa svetisTavebis moxatuloba. am eklesiaSi idga XI saukunis kankeli SesaniSnavi CuqurTmebiTa da reliefuri qanadakebebiT. am nakeTis zogierTi nawili, romelic dRemde SemorCa , xelovnebis saxemwifo muzeumSi inaxeba.

    1907 wels kola-olTissa da CanglSi mogzaurobis dro eqvTime TayaiSvilma aRwera banas didi mrgvali taZari. banas taZris nangrevebi dacuilia banas wylis marjvena napirze. .. am wyalzed, - ambobs vaxuSti bagrationi, - ars bana.. aq ars eklesia gunbaTiani, didi, mSvenierad nagebi, keTil mSnier adgils”.

banas eklesiis aSenebis dros garkveviT aqvs aRniSnuli bagrationTa istorikoss - sumbat daviTis Ze. igi wers: “ adarnase, Ze daviT kuropalatisa, dasves qarTvelTa mefed.. da aman adarnase, (881-923), Zeman davit moklulisman aRaSena bana”….. .

   banas taZari aSenebulia zemoT davakebul mrgval borcvze. eklesia aris uzarmazari nageboba, romelic Sedgeba erTmaneTTan harmoniulad SeerTebuli nawilebisagan erTia TviTon eklesia, xolo meore – Semosasvleli.

    Sinagani eklesia jvris gamosaxulebisaa. jvris kuTxeebSi amoyvanilia samsarTuliani oTaxebi, romlebic TavianTi sqeli kedlebiT eklesiis burjebsac Seadgenen.

    1843 wels botanikosma karl koxma inaxula banas taZari. igi aRtacebaSi mosula nagebobebis simSvenieriT da aRfrTovanebuls uTqvams: ueWvelad es yvelaze lamazi da mSvenieri im qmnilebaTa Soris. rac mTel aRmosavleTSi minaxavas, garda konstantinebolisao.

     banas taZari mouvlelobis gamo droTa ganmavlobaSi ingeroda. 1881 wels, rodesac is d.baqraZem naxa, taZars mxolod gumbaTi hqonda Caqceuli. 1902 wels , rodesac is eqvTime TayaiSvilma ixila taZari ukve Zalian dangreuli iyo, xolo 1907 wels suraTi ufro samwuxaro iyo : isic ki rac 1902 wels fotografirebul iqna (ornamentebi), ukve Camongreuliyo

    banas taZari SigniT freskebiT yofila Semkobili, romlebic sxvadasxva mizezTa gamo Zalze cudad Semonaxula.

    banas didi taZris gverdiT CrdiloeTis mxares patara taZris nangrevebia. am eklesiis gegma metad lamazi da sainteresoa, kedlebi mxolod sanaxevrodaa daculi. naSenebia Tlili qviT.

     banas samxreT-aRmosavleTiT maRali kldovani mTaa, romlis napralebSi mRvimeebi Cans. mRvimeebis winapiri qvitkiris kedeliTaa amoSenebuli, kedlebSi datanebulia sarkmlebi, mRvimeTa darbazebi erTmaneTTan kamarebiT aris SeerTebuli. erT- erT maTganSi  bazilikuri tipis erTfanjriani eklesiaa. banas midamoebSi sxvac bevria aseTi nageboba rac Zlier sainteresos xdis am mxares.

  eqvTime TayaiSvilis mier 1938 wels parizSi gamoqveynebul wignSi- “arqeologiuri eqspedicia kola-olTaisSi da CanglSi 1907 wels” – sxva istoriuli Zeglebis garda moTxrobilia qalaq olTisisa da misi RirsSesaniSnaobebis Sesaxebac.

   qalaqi olTisi mdebareobs mdinare olTisisi wylis orive napirze. Zveli qalaqi , Cixe da SenobaTa umetesi nawili marjvena napirzea moTavsebuli. napirebi erTmaneTTan Seerebulia xis didi xidiT. olTisis cixe maRal kldovan gorakzea gaSenebuli oTxkuTxedad da mimarTuleba aqvs CrdileTidan samxereTisaken. Sua cixeSi aris moedani. aqvea sxvadasxva SenobaTa naSTebi.  erTi maTgani Seicavs ZvelTaRebian darbazs. saidanac miwaSi midi qlaqTan dakavSirebuli gvirabi. mtris Semosevisas mosaxleoba gvirabs afarebda Tavs. aqedan cixeSic SeiZleboda moxvedra da Tavis dacva.

   olTisis cixis moednis Ceridolo aTmosavleTiT aRmosavleTiT darCenilia Zveli eklesiis nagrevebi. kedlebze naTlad Cans freskebis kvali. es agilebi ufro adre Seiswavla d. baqraZem da, rogorc irkveva, misi mogzaurobis dros ufro meti ram iyo daculi , vidre Semdgom.

     olTisis cixes dasavleTis mxriT kidev erTi moedani ekvris am moednis samxreT aRmosavleT kuTxeSi erTnaviani bazilikuri nagebobis eklesia dgas . SigniT sxvadasxvagvari qarTuli ornamentebiTaa Semkuli. kedlebSi Catanebulia qvebi romlebzedac jvrebia gamovkeTili. am eklesiaSi inaxeba somxuri xelnaweri saxareba, bombicinaze dawerili or svetad. esxelnaweri 1605 wels aris gadawerili mi xis ydaze Savi tyavia gadakruli. saxareba Semkulia feradi miniaturebiT.

    olTisSi aris mahmadianTa samlocvelo saxli e.w mizgiTi anu jame. romelic saukeTesod iTvleba yarsis olqSi. es aris lamazi, qarTuli CuqurTmebiT Semkuli gumbaTiani Senoba james xuroTmoZRvars mTlianad gamouyenebia yvela is ornamenti, rac ki qarTuli curoTmoZRvrebis saukeTeso Zeglebs da maT Soris banas amSvenebs. james irgvliv gakeTebuli warwerebi mogviTxroben , rom Zegli aSenebulia aslant faSas mier XVII saukuneSi. aslanT faSa warmoSobiT qarTveli iyo, aTabagTa Camomavali .

    samxreT saqarTvelos erTi didi nawili ZvelTaganve taos saxeliT iyo cnobili. es saxeli dRes aRar ewodeba am mxares magram arsebobs daba romelsac taoskari hqvia.

     taoskari mdebareobs iq sadac amave saxelwodebis mdinare erTvis suluCuris wyals. taoskaris mosaxleobas rogorc eqvTime TayaiSvili gviambobs , gamuslimanebuli qarTvelebi Seadgendnen.

    taoskarSi daculia ori Zveli qarTuli eklesiis nangrevi yelidan aRmosavleTi nawilia darCenili erTi fanjriT. eqvTime gancvifrebaSi mosula, rodesac eklesia unaxavs. aseTi eklesia saqarTveloSi sxva ar mogvepovebao, - ambobda igi. dimitri baqaraZem  es Zeglebi inaxula 1881 wels . mis dros freskebic ar yofila daculi da , rogorc Cans SemdgomSi dazianebula.

  taoskaridan eqvTime olorSi Cavida da fanaskerts miaRwia. eqvTime fiqrobda , rom fanaskerteli erisTavebis samefoSi uamrav siZveles naxavda, magram  araTu ekelesia ver naxa, saqarTvelos istoriaSi kargad cnobili fanaskertelTa cixec dangreuli dauxvda. fanaskertSi Zveli eklesiebisa da cixis qvebisa mxolod SemorCenili. aqedan eqvTime TayaiSvili mogzaurobs xoSevanqSi, karnavazSi, ulamSi, xosorSi, anzavSi, brundeba yarsSi da qalaq yalizmanis maxloblad mdebare sofel CanglSi miemgzavreba. eqvTimem aRwera CanGlis jvris tipis eklesia , romlis qarTuli warwerebi Zalian mniSvnelovani aRmoCnda.

   eqvTime TayaiSvili 1907 wlis arqeologiuri mogzuroba kola-olTissa da CanglSi metad mniSvnelovania. Seswavlil iqna didi istoriuli masala. marTalia , bevri Zegli ukve aRwerili iyo arqeologiurad, magram eqvTimes Zvel aRwerilobaSi koreqtivebi Sehqonda da bevrs iseTs axals naxulobda, rasac fasdaudebeli mniSvneloba hqonda Cveni istoriis rigi sakiTxebis gaSuqebisaTvis.

    eqvTime TayaiSvilma imogzaura da aRwera kaxeTSi – alaverdi, SuamTa, bodbe, Telavi, gremi, iyalTo, axmeta da sxva.