დათო კრაწაშვილი – David Kratsashvili (1963 – 1980)
***
გაირბენს დრო, ჩაივლის წყლები,
საათი დარეკს, და ისიც მოვა.
გამიფრინდება ბავშვობის წლები,
მოვა ზაფხული და შემოდგომა.
შემოდგომაზე დავხატავ სურათს
და მე ეს ტილო გამოთქვამს სახელს,
დაველოდები მერე ცივ ზამთარს,
და მაინც ბოლო ნახატი მამხელს .
მოვა ზამთარი, გამოიცვლებით,
ჩაიძირებით მოგონებებში…
ოთახშიჩუმად გარდავიცვლები
ჩემი პალიტრით და ფუნჯით ხელში.
გასვენების დღეს იქნება წვიმა.
წვეთები უკვე წუწუნს იწყებენ,
მიმაბარებენ თბილისის მიწას
და მერე ალბათ… დამივიწყებენ …
***
დღეს ჩემი სული ტაძარია და სანთელია ასანთები,
დღეს მხოლოდ შენ ერთს გაბარია ტაძრის კარების გასაღები.
მოდი, ამანთე სანთელივით, ნახე ხატი და სალოცავი,
თვალები ფართოდ გახელილი, ღიმილი ასე საოცარი,
რატომ დღემდე ვერ შევამჩნიე, ვის უნდა ვუთხრა საყვედური,
რატომ დღემდე ვერ დავამჩნიე ჩემს ბილიკს შენი ნაფეხური,
დღეს ჩემი სული ტაძარია და სანთელი ასანთები,
დღეს მხოლოდ შენ ერთს გაბარია ტაძრის კარების გასაღები.
***
მერე შენ დაჭკნები
ვით ია ლარნაკში
ღამით წყალი რომ არ გამოუცვალეს
მოვლენ მეგობრები და
დაგამძიმებენ
ასე სცოდნიაო სიყვარულს უცაბედს
ასე სცოდნიაო შენ ყურს არ დაუგდებ
ჯანდაბას ჭორები ქალური
იყო დრო-გიყვარდა
იყო დრო-უყვარდი
თუნდ იმ დღეებისთვის
ღირდა სიყვარული…
***
აბა გაზაფხულზე რა უნდა მარტოობას,
გიპოვი სადმე და ქვეყანას დაგიმტკიცებ,
მე შენი თვალებით შევხედავ სამყაროს.
არ გჯერა?
თუ გინდა იებზე დაგიფიცებ,
”პატარა იების სიცოცხლეს გეფიცები,
მათ ახლად ახელილ თვალებს”.
ო! ისე ლამაზად მეყვარები,
შენს თავს შენ თვითონვე შეგაყვარებ,
არა გაზაფხულზე რა უნდა მარტოობას,
გიპოვი სადმე და ქვეყანას დაგიმტკიცებ.
მე შენი თვალებით შევხედავ ყვავილებს.
არ გჯერა? თუ გინდა იებზე დაგიფიცებ,
”პატარა იების სიცოცხლეს გეფიცები”
***
ვინც სამშობლოში დაბრუნებას აღარ ელოდა,
მიწა გაჰქონდა, მიწა თბილი, მიწა მარადი…
შენ მუჭა-მუჭა გაგიტანეს საქართველოდან
და მიწავ ჩემო, ამიტომაც დაპატარავდი…”
***
გაირბენს დრო, ჩაივლის წყლები,
საათი დარეკს, და ისიც მოვა.
გამიფრინდება ბავშვობის წლები,
მოვა ზაფხული და შემოდგომა.
შემოდგომაზე დავხატავ სურათს
და მე ეს ტილო გამოთქვამს სახელს,
დაველოდები მერე ცივ ზამთარს,
და მაინც ბოლო ნახატი მამხელს .
მოვა ზამთარი, გამოიცვლებით,
ჩაიძირებით მოგონებებში…
ოთახშიჩუმად გარდავიცვლები
ჩემი პალიტრით და ფუნჯით ხელში.
გასვენების დღეს იქნება წვიმა.
წვეთები უკვე წუწუნს იწყებენ,
მიმაბარებენ თბილისის მიწას
და მერე ალბათ… დამივიწყებენ …
***
დღეს ჩემი სული ტაძარია და სანთელია ასანთები,
დღეს მხოლოდ შენ ერთს გაბარია ტაძრის კარების გასაღები.
მოდი, ამანთე სანთელივით, ნახე ხატი და სალოცავი,
თვალები ფართოდ გახელილი, ღიმილი ასე საოცარი,
რატომ დღემდე ვერ შევამჩნიე, ვის უნდა ვუთხრა საყვედური,
რატომ დღემდე ვერ დავამჩნიე ჩემს ბილიკს შენი ნაფეხური,
დღეს ჩემი სული ტაძარია და სანთელი ასანთები,
დღეს მხოლოდ შენ ერთს გაბარია ტაძრის კარების გასაღები.
***
მერე შენ დაჭკნები
ვით ია ლარნაკში
ღამით წყალი რომ არ გამოუცვალეს
მოვლენ მეგობრები და
დაგამძიმებენ
ასე სცოდნიაო სიყვარულს უცაბედს
ასე სცოდნიაო შენ ყურს არ დაუგდებ
ჯანდაბას ჭორები ქალური
იყო დრო-გიყვარდა
იყო დრო-უყვარდი
თუნდ იმ დღეებისთვის
ღირდა სიყვარული…
***
აბა გაზაფხულზე რა უნდა მარტოობას,
გიპოვი სადმე და ქვეყანას დაგიმტკიცებ,
მე შენი თვალებით შევხედავ სამყაროს.
არ გჯერა?
თუ გინდა იებზე დაგიფიცებ,
”პატარა იების სიცოცხლეს გეფიცები,
მათ ახლად ახელილ თვალებს”.
ო! ისე ლამაზად მეყვარები,
შენს თავს შენ თვითონვე შეგაყვარებ,
არა გაზაფხულზე რა უნდა მარტოობას,
გიპოვი სადმე და ქვეყანას დაგიმტკიცებ.
მე შენი თვალებით შევხედავ ყვავილებს.
არ გჯერა? თუ გინდა იებზე დაგიფიცებ,
”პატარა იების სიცოცხლეს გეფიცები”
***
ვინც სამშობლოში დაბრუნებას აღარ ელოდა,
მიწა გაჰქონდა, მიწა თბილი, მიწა მარადი…
შენ მუჭა-მუჭა გაგიტანეს საქართველოდან
და მიწავ ჩემო, ამიტომაც დაპატარავდი…”
8 Votes
Posted in Literature | Tags: დათო კრაწაშვილი, David Kratsashvili
იმ ლოგიკით, რომ შემთხვევით არაფერი ხდება, სიღნაღის მუზეუმში ამ გაზაფხულზე მოწყობილი პიკასოს სურათების გამოფენაც არ უნდა იყოს შემთხვევითი.
ამბობენ, სიცოცხლეში ფიროსმანი მხოლოდ პიკასომ აღიარა, რადგან არ იცნობდა და ისე დახატაო. აფსუს, რომ პიკასო აღარ იყო ცოცხალი მაშინ, როდესაც ნიკალას მშობლიურმა კუთხემ - კახეთმა შვა ახალი, "უწვერულვაშო ნიკალა", დათო კრაწაშვილი, რომლის ორიგინალურ და საოცარ მხატვრულ სამყაროს, სამწუხაროდ, დღემდე არ გამოსჩენია თავისი ზდანევიჩები, პიკასო - მით უფრო!
დღეს დათო თითქმის ყველამ მიივიწყა. ცოცხალი რომ ყოფილიყო, მხოლოდ 45 წლის იქნებოდა. თუმცა, როგორც მხატვარი, მაშინვე შედგა, - 16 წლის ასაკში, როცა მის ხანმოკლე სიცოცხლეს წერტილი დაესვა, უფრო კი - მრავალწერტილი...
დათო კრაწაშვილის მამა, მუსიკოსი და ჟურნალისტი გიორგი კრაწაშვილი, სიღნაღის რაიონის მკვიდრი იყო. ინტელიგენტის მოკრძალებული ცხოვრებით იცხოვრა და ადრე წასული გენიალური შვილის მონატრებაში გალია წუთისოფელი. ხშირად სევდიანად ხუმრობდა იმ ხანებში სიღნაღის ბულვარში ახალდადგმული სოლომონ დოდაშვილის ქანდაკების გამო: ეს სოლომონი კი არა, მე ვარ, ჩემსავით აწოწილი და გამხდარია, ჩემსავით ხელში ნისიების სქელი დავთარი უჭირავსო...
სოფელ ჭოტორში დღესაც დგას ერთი კოპწია სახლი, რომლის ხის რიკულებზე დათოს ხელით ამოკვეთილ ჩუქურთმებს რუდუნებით უვლიდა მამამისი მანამდე, სანამ ისიც შვილის ლანდს მზისმიღმიერ საუფლოში არ გაედევნა. როგორც ჩანს, იმ ჩუქურთმებს დღემდე აქვს შემორჩენილი დიდი ხელოვანის ნორჩი ხელების სითბო. ეს სითბო იზიდავს ხოლმე დათოს უმცროს ძმას, გოგას, რომელიც ამ სახლის ხშირი სტუმარია. მასპინძელი კი, უდავოდ, ისევ დათოა, რადგან ძალიან სურს გოგას, ამ სახლში დათო კრაწაშვილის სახლ-მუზეუმმა დაივანოს, მაგრამ ეს სურვილი, ჯერჯერობით, ვერა და ვერ გასცილდა ოცნების სფეროს...
თავად დათო თბილისში დაიბადა 1963 წლის 9 ივლისს. სწავლობდა იაკობ ნიკოლაძის სახელობის სამხატვრო სასწავლებელში. პარალელურად, თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიასთან არსებულ სამუსიკო ათწლედში, ფორტეპიანოს კლასში. ჯერ კიდევ მოსწავლეობის დროს, 1979 წელს, ხელოვნების მუშაკთა სახლში მოწყობილ არასაკურსო ნამუშევართა გამოფენაზე საუკეთესო კომპოზიციისთვის "წვიმიანი დღე" დათო სიგელითა და პრიზით დაჯილდოვდა. ეს მისი პირველი და სიცოცხლეში ერთადერთი აღიარება იყო. დათო კრაწაშვილმა სამხატვრო სასწავლებლის მხოლოდ ორი კურსის დასრულება მოასწრო. იგი 1980 წლის 13 ივლისს თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულის ოპერაციიდან მეთხუთმეტე დღეს დაიღუპა.
მოგვიანებით, გარდაცვალებიდან 8 წლის შემდეგ, დათოს ჯერ "ვარსკვლავბიჭუნა" უწოდეს, ხოლო ამერიკის პლანეტათა საერთაშორისო ცენტრმა ახალაღმოჩენილ 3146-ე პლანეტას "დათო" დაანათლა და თბილისელი "ვარსკვლავბიჭუნა" სამარადისოდ გალაქტიკაში დააბინავა. ეს ბუნებრივიცაა, რადგან, მცირეწლოვანების მიუხედავად, დათოს ისეთი მემკვიდრეობა დარჩა, ბევრ სრულწლოვან შემოქმედს რომ შეშურდება: 1000 ფერწერული და გრაფიკული ნამუშევარი, 35 ლექსი და 10-მდე ჩანაწერი. სამწუხაროდ, არ შემორჩა მისი საინტერესო მუსიკალური იმპროვიზაციები, რადგან არასოდეს გადაჰქონდა სანოტე რვეულში.
და მაინც, ვინ იყო ის, ვინც ამდენი რამ მოასწრო ხანმოკლე სიცოცხლის მანძილზე?! საბედნიეროდ, დარჩენილია მისი თავისუფალი თემები ქართულ ლიტერატურაში - "ჩემი მეგობარი" და "ვინ ვარ მე" - რომელშიც ვკითხულობთ: "და მაინც, ვინ ვარ ახლა მე? ადამიანი, რომელსაც აქვს მხოლოდ თავისთვის შედგენილი კანონები. ეს კანონები მხოლოდ მისთვის არის გასაგები და ასატანი. სხვა ვერც ერთი ადამიანი ამ კანონებით ვერ იცხოვრებს. ეს ადამიანი არ აქცევს ყურადღებას ჩაცმას, ხალხს, მათ აზრებს, რომლებიც ეწინააღმდეგება მისას. მასში არ იწვევს ტრაგედიას ან სიხარულს ყველაფერი ის, რაც სხვისთვის ძნელი ასატან-გადასატანია. ანდა, პირიქით, იწვევს... ჩემი სურვილები მიმდინარე სასწავლო წელთან დაკავშირებით ბევრი იყო. კერძოდ, მინდოდა, სალაპარაკო ლექსიკონიდან ცუდი სიტყვები ამომეშალა, კარგ ნიშნებზე მესწავლა და, რაც მთავარია, მეგობრული დამოკიდებულება მქონოდა თანაკლასელებთან. როცა კარგად მოვიქცევი, დღის რეჟიმს დავიცავ და კარგ ნიშნებს მივიღებ, მშობლები კარგად მეპყრობიან და ბევრ რამესაც დამპირდებიან ხოლმე, თუმცა, უმეტესობა არ სრულდება. რატომ? იმიტომ, რომ მეორე, მესამე ან სულაც ერთი კვირის შემდეგ სამიანს "მივართმევ" მათ და ყველა დაპირებაც საპნის ბუშტივით ქრება... ჩემდა "საუბედუროდ", დაბადებიდანვე ხატვისა და მწერლობის ნიჭი "დამბრალდა". ჰოდა, კლასში ხშირად მავალებენ კედლის გაზეთისა და ალბომების გაფორმებას. ეს არც ისე რთულია, მაგრამ ბევრია".
წლებმა უჩვენა, რომ მას ეს ნიჭი შეცდომით არ "დაჰბრალდა". 16 წლის გენიალური მხატვარი დათო კრაწაშვილი არსებობდა, არსებობს და იარსებებს, რადგან მარადისობა არ ცნობს ჟამს. რა ვუყოთ, რომ დღეს თითქმის ყველამ მიივიწყა და ერთგვარად გაიზიარა თავისი კუთხის დიდი შვილის - ნიკალას მწუხარე ბედი.
გასული საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისში დაწყებულმა კატაკლიზმებმა, შესაძლოა, ერთგვარად თავის მართლების საშუალებაც მოგვცა, მაგრამ ისიც უდავოა, რომ ერი, რომელიც ასეთ საუნჯეს დასავიწყებლად გაიმეტებს, ასეთ სულიერ სიმდიდრეს წარსულის გაუვალ ბურუსს შეატოვებს, უარს იტყვის საკუთარ მომავალზე.
თავად დათომ ქვეცნობიერად იცოდა, რომ მისი განუმეორებელი ხელოვნების დავიწყება შეუძლებელი იქნებოდა, მაგრამ ბავშვურმა მორიდებამ, მოკრძალებულმა თექვსმეტმა წელმა არ მისცა უფლება, ყოფილიყო უფრო გაბედული და ისევე თამამად ეთქვა ეს ჩვენთვის, როგორც დიდმა გალაკტიონმა გვითხრა, - უკვდავება მე დავიმკვიდრეო. სამაგიეროდ, დათოს ამ ქვეყნიდან წასვლის შემდეგ სხვებს აღმოხდათ აღტაცებითა და მწუხარებით: "დიდია მწუხარება, მაგრამ ტალანტი არ კვდება" (ელგუჯა ამაშუკელი); "დათუნა, გაუმარჯოს შენს უკვდავებას ქართულ ხელოვნებაში!" (გურამ ფანჯიკიძე); "დათო კრაწაშვილის სახელი დარჩება დიდ ხელოვნებაში ყველაზე ადრეული შესვლის მაგალითად" (ვერა ალექსეევა, რუსი ხელოვნებათმცოდნე); "ეს ბიჭი გენიოსი იყო და მადლობა შევწიროთ ღმერთს, რომ დათომ ჩვენს აღტაცებაში მოსაყვანად თავისი გენის ნაწილი დაგვიტოვა" (მაქს გეიტორი, ამერიკელი ხელოვნებათმცოდნე).
საგულისხმოა, რომ დათოს სურათების თითქმის სრული სპექტრი: "ცხოვრების წრე", "ავდარი დასავლეთში", "გალაკტიონი", "ბარათაშვილი", "ბეთჰოვენი", "მათხოვარი", "ადამიანი და სამყარო", "დაბადება"... - სულისშემძვრელი და ნათელი სევდითაა დაღდასმული. სევდა მირონივით იღვრება მისი ტილოებიდან, გვამშვიდებს და სულიერად გვწმენდს. ეს ისაა, რასაც პოეტი ნაზი კილასონია "ამონათებას" უწოდებს, იმ ციაგს, რომელიც უკვდავებას სჩვევია გზის დასაწყისში.
1981 წლის 30 მაისს შავნაბადაზე გაშენებული ბორის ძნელაძის სახელობის ახალგაზრდული ქალაქის საგამოფენო დარბაზში "ფიროსმანი" მოეწყო დათოს ნამუშევრების პირველი პერსონალური გამოფენა, რომელმაც 6 თვეს გასტანა. 1982 წლის 4 თებერვალს მოსკოვში, კინოთეატრ "თბილისის" საგამოფენო დარბაზმა უმასპინძლა ნორჩი მხატვრის მეორე პერსონალურ გამოფენას, რომელსაც საკმაოდ ბევრი დრო დაუთმო მაშინდელმა ცენტრალურმა ტელევიზიამ. სამიოდე თვის შემდეგ კი დათოს ნამუშევართა მესამე პერსონალური გამოფენა ელენე ახვლედიანის სახელობის ბავშვთა სამხატვრო გალერეაში გაიმართა. 1983 წელს ექსპოზიცია სანქტ-პეტერბურგის ახალგაზრდობის სასახლეში მოეწყო. 1985 წლის 11 მარტს ჩატარდა უდროოდ წასული 5 ნიჭიერი შემოქმედის ხსოვნის საღამო, სადაც გაიხსენეს ჯილდა დათუაშვილი, დათო კრაწაშვილი, ვლადიმერ მაჩაიძე, ჯემალ თოფურია და ნუგზარ მაჭავარიანი. ამავე წელს მოსკოვში გამართულ სტუდენტთა და ახალგაზრდობის მე-12 მსოფლიო ფესტივალზე დათო კრაწაშვილის 20 ნამუშევარი გამოიფინა. რუსულად ითარგმნა დათოს ლექსები. 1987 წელს თბილისის აგრარული უნივერსიტეტის (ყოფილი სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტი) სახალხო თეატრმა დათოს შემოქმედებას ლიტერატურულ-მუსიკალური კომპოზიცია - "ჩრდილში ჩამდგარი შუქი" მიუძღვნა. 1988 წლის ზაფხულში საერთაშორისო ეგიდით მოწყობილ ფესტივალზე - "მშვიდობის დროშა" - დათოს ნამუშევრებს ბულგარეთი გაეცნო.
1985 წლის ოქტომბერში ბორის ძნელაძის სახელობის ახალგაზრდულ ქალაქში დათოს მშობლიური სიღნაღის რაიონის მცხოვრებლებმა უდროოდ წასული მხატვრის მუზეუმი ააშენეს, მაგრამ მისი არსებობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. საქართველოში განვითარებულმა მძიმე პოლიტიკურმა მოვლენებმა გადაფარა ყველაფერი და ერთგვარად ახდა დათოს წინათგრძნობაც, რომლის შესახებაც თავის ლექსში წერდა:
"გასვენების დღეს იქნება წვიმა,
წვიმის წვეთებიც დამიტირებენ,
დამასვენებენ თბილისის მიღმა და,
ალბათ, სამუდამოდ, დამივიწყებენ"...
დათოს ძმას - გოგა კრაწაშვილს არ სურს, ეს დაიჯეროს. დღეს ის ზრუნავს გენიოსი ძმის შემოქმედების საზოგადოებისთვის შეხსენებაზე:
"ეტყობა, ასეთია ქართული ნიჭის ხვედრი: ან უცხოეთში უნდა გცნონ და გაღიარონ, ან ზდანევიჩი უნდა გადაგაწყდეს შენსავე ქვეყანაში, რომ მოგხედონ და გიპატრონონ. 2007 წლის მაისში "თი-ბი-სი ბანკის" საგამოფენო დარბაზში დათოს 72 ტილო გამოიფინა. დათოს ლექსებს ბატონი მურმან ჯინორია კითხულობდა. გამოფენა 3 კვირა გრძელდებოდა. მოვიწვიეთ ყველა, ვისაც ავტორიტეტული სიტყვა ეთქმის ქართულ კულტურაში. მოვიწვიეთ ხელისუფლების წარმომადგენლებიც, მაგრამ მხოლოდ კობა ხაბაზი მოვიდა. ამაოდ ველოდით გამოხმაურებასაც... ლამის ხელი ჩავიქნიო ყველაფერზე, არადა, მინდა, დათოს ნამუშევრებმა მუზეუმში დაიდოს ბინა. რაიმე განსაკუთრებულს არ ვითხოვ. ჭოტორის სახლი, რომელიც დათოს და ჩემი საკუთრებაა, ამ პროექტისთვის ზედგამოჭრილია. მჭირდება მხოლოდ ნებართვა ცენტრალური გზის ასახვევთან ერთი ტრაფარეტის დასადგმელად, რომელსაც ექნება წარწერა: "დათო კრაწაშვილის ქუჩა". მას შემდეგ, რაც სიღნაღმა ტურისტული ფუნქცია შეიძინა, ასეთი ადგილის არსებობა მხოლოდ მომგებიანი იქნება. ჩემთვის გაუგებარი მიზეზით ნებართვა - მუზეუმის გახსნის ლიცენზია არ მომცეს. სპორტის, ძეგლთა დაცვისა და კულტურის სამინისტროს ერთ-ერთმა მაღალჩინოსანმა, რომლის ვინაობის დასახელებისგან ახლა თავს შევიკავებ, მითხრა, მე არაფერი შემიძლიაო"...
გოგა კრაწაშვილი, ალბათ, მართლაც ხელს ჩაიქნევს და გენიოსი ძმის ნამუშევრების ბედს, ფიროსმანის მსგავსად, ახალი პიკასოს ან ზდანევიჩის გამოჩენის იმედით მომავალს მიანდობს... მაგრამ ჯერ კიდევ ბჟუტავს იმედი, რომ ვარსკვლავები არ ქრებიან. ისინი ღრუბლიან ამინდში მხოლოდ თვალს ეფარებიან, რათა დარში მეტი სიძლიერით ამოკაშკაშდნენ.
მარინა გოგოლაძე
ფიროსმანის ბედი "უწვერულვაშო ნიკალასათვის"
იმ ლოგიკით, რომ შემთხვევით არაფერი ხდება, სიღნაღის მუზეუმში ამ გაზაფხულზე მოწყობილი პიკასოს სურათების გამოფენაც არ უნდა იყოს შემთხვევითი.ამბობენ, სიცოცხლეში ფიროსმანი მხოლოდ პიკასომ აღიარა, რადგან არ იცნობდა და ისე დახატაო. აფსუს, რომ პიკასო აღარ იყო ცოცხალი მაშინ, როდესაც ნიკალას მშობლიურმა კუთხემ - კახეთმა შვა ახალი, "უწვერულვაშო ნიკალა", დათო კრაწაშვილი, რომლის ორიგინალურ და საოცარ მხატვრულ სამყაროს, სამწუხაროდ, დღემდე არ გამოსჩენია თავისი ზდანევიჩები, პიკასო - მით უფრო!
დღეს დათო თითქმის ყველამ მიივიწყა. ცოცხალი რომ ყოფილიყო, მხოლოდ 45 წლის იქნებოდა. თუმცა, როგორც მხატვარი, მაშინვე შედგა, - 16 წლის ასაკში, როცა მის ხანმოკლე სიცოცხლეს წერტილი დაესვა, უფრო კი - მრავალწერტილი...
დათო კრაწაშვილის მამა, მუსიკოსი და ჟურნალისტი გიორგი კრაწაშვილი, სიღნაღის რაიონის მკვიდრი იყო. ინტელიგენტის მოკრძალებული ცხოვრებით იცხოვრა და ადრე წასული გენიალური შვილის მონატრებაში გალია წუთისოფელი. ხშირად სევდიანად ხუმრობდა იმ ხანებში სიღნაღის ბულვარში ახალდადგმული სოლომონ დოდაშვილის ქანდაკების გამო: ეს სოლომონი კი არა, მე ვარ, ჩემსავით აწოწილი და გამხდარია, ჩემსავით ხელში ნისიების სქელი დავთარი უჭირავსო...
სოფელ ჭოტორში დღესაც დგას ერთი კოპწია სახლი, რომლის ხის რიკულებზე დათოს ხელით ამოკვეთილ ჩუქურთმებს რუდუნებით უვლიდა მამამისი მანამდე, სანამ ისიც შვილის ლანდს მზისმიღმიერ საუფლოში არ გაედევნა. როგორც ჩანს, იმ ჩუქურთმებს დღემდე აქვს შემორჩენილი დიდი ხელოვანის ნორჩი ხელების სითბო. ეს სითბო იზიდავს ხოლმე დათოს უმცროს ძმას, გოგას, რომელიც ამ სახლის ხშირი სტუმარია. მასპინძელი კი, უდავოდ, ისევ დათოა, რადგან ძალიან სურს გოგას, ამ სახლში დათო კრაწაშვილის სახლ-მუზეუმმა დაივანოს, მაგრამ ეს სურვილი, ჯერჯერობით, ვერა და ვერ გასცილდა ოცნების სფეროს...
თავად დათო თბილისში დაიბადა 1963 წლის 9 ივლისს. სწავლობდა იაკობ ნიკოლაძის სახელობის სამხატვრო სასწავლებელში. პარალელურად, თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიასთან არსებულ სამუსიკო ათწლედში, ფორტეპიანოს კლასში. ჯერ კიდევ მოსწავლეობის დროს, 1979 წელს, ხელოვნების მუშაკთა სახლში მოწყობილ არასაკურსო ნამუშევართა გამოფენაზე საუკეთესო კომპოზიციისთვის "წვიმიანი დღე" დათო სიგელითა და პრიზით დაჯილდოვდა. ეს მისი პირველი და სიცოცხლეში ერთადერთი აღიარება იყო. დათო კრაწაშვილმა სამხატვრო სასწავლებლის მხოლოდ ორი კურსის დასრულება მოასწრო. იგი 1980 წლის 13 ივლისს თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულის ოპერაციიდან მეთხუთმეტე დღეს დაიღუპა.
მოგვიანებით, გარდაცვალებიდან 8 წლის შემდეგ, დათოს ჯერ "ვარსკვლავბიჭუნა" უწოდეს, ხოლო ამერიკის პლანეტათა საერთაშორისო ცენტრმა ახალაღმოჩენილ 3146-ე პლანეტას "დათო" დაანათლა და თბილისელი "ვარსკვლავბიჭუნა" სამარადისოდ გალაქტიკაში დააბინავა. ეს ბუნებრივიცაა, რადგან, მცირეწლოვანების მიუხედავად, დათოს ისეთი მემკვიდრეობა დარჩა, ბევრ სრულწლოვან შემოქმედს რომ შეშურდება: 1000 ფერწერული და გრაფიკული ნამუშევარი, 35 ლექსი და 10-მდე ჩანაწერი. სამწუხაროდ, არ შემორჩა მისი საინტერესო მუსიკალური იმპროვიზაციები, რადგან არასოდეს გადაჰქონდა სანოტე რვეულში.
და მაინც, ვინ იყო ის, ვინც ამდენი რამ მოასწრო ხანმოკლე სიცოცხლის მანძილზე?! საბედნიეროდ, დარჩენილია მისი თავისუფალი თემები ქართულ ლიტერატურაში - "ჩემი მეგობარი" და "ვინ ვარ მე" - რომელშიც ვკითხულობთ: "და მაინც, ვინ ვარ ახლა მე? ადამიანი, რომელსაც აქვს მხოლოდ თავისთვის შედგენილი კანონები. ეს კანონები მხოლოდ მისთვის არის გასაგები და ასატანი. სხვა ვერც ერთი ადამიანი ამ კანონებით ვერ იცხოვრებს. ეს ადამიანი არ აქცევს ყურადღებას ჩაცმას, ხალხს, მათ აზრებს, რომლებიც ეწინააღმდეგება მისას. მასში არ იწვევს ტრაგედიას ან სიხარულს ყველაფერი ის, რაც სხვისთვის ძნელი ასატან-გადასატანია. ანდა, პირიქით, იწვევს... ჩემი სურვილები მიმდინარე სასწავლო წელთან დაკავშირებით ბევრი იყო. კერძოდ, მინდოდა, სალაპარაკო ლექსიკონიდან ცუდი სიტყვები ამომეშალა, კარგ ნიშნებზე მესწავლა და, რაც მთავარია, მეგობრული დამოკიდებულება მქონოდა თანაკლასელებთან. როცა კარგად მოვიქცევი, დღის რეჟიმს დავიცავ და კარგ ნიშნებს მივიღებ, მშობლები კარგად მეპყრობიან და ბევრ რამესაც დამპირდებიან ხოლმე, თუმცა, უმეტესობა არ სრულდება. რატომ? იმიტომ, რომ მეორე, მესამე ან სულაც ერთი კვირის შემდეგ სამიანს "მივართმევ" მათ და ყველა დაპირებაც საპნის ბუშტივით ქრება... ჩემდა "საუბედუროდ", დაბადებიდანვე ხატვისა და მწერლობის ნიჭი "დამბრალდა". ჰოდა, კლასში ხშირად მავალებენ კედლის გაზეთისა და ალბომების გაფორმებას. ეს არც ისე რთულია, მაგრამ ბევრია".
წლებმა უჩვენა, რომ მას ეს ნიჭი შეცდომით არ "დაჰბრალდა". 16 წლის გენიალური მხატვარი დათო კრაწაშვილი არსებობდა, არსებობს და იარსებებს, რადგან მარადისობა არ ცნობს ჟამს. რა ვუყოთ, რომ დღეს თითქმის ყველამ მიივიწყა და ერთგვარად გაიზიარა თავისი კუთხის დიდი შვილის - ნიკალას მწუხარე ბედი.
გასული საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისში დაწყებულმა კატაკლიზმებმა, შესაძლოა, ერთგვარად თავის მართლების საშუალებაც მოგვცა, მაგრამ ისიც უდავოა, რომ ერი, რომელიც ასეთ საუნჯეს დასავიწყებლად გაიმეტებს, ასეთ სულიერ სიმდიდრეს წარსულის გაუვალ ბურუსს შეატოვებს, უარს იტყვის საკუთარ მომავალზე.
თავად დათომ ქვეცნობიერად იცოდა, რომ მისი განუმეორებელი ხელოვნების დავიწყება შეუძლებელი იქნებოდა, მაგრამ ბავშვურმა მორიდებამ, მოკრძალებულმა თექვსმეტმა წელმა არ მისცა უფლება, ყოფილიყო უფრო გაბედული და ისევე თამამად ეთქვა ეს ჩვენთვის, როგორც დიდმა გალაკტიონმა გვითხრა, - უკვდავება მე დავიმკვიდრეო. სამაგიეროდ, დათოს ამ ქვეყნიდან წასვლის შემდეგ სხვებს აღმოხდათ აღტაცებითა და მწუხარებით: "დიდია მწუხარება, მაგრამ ტალანტი არ კვდება" (ელგუჯა ამაშუკელი); "დათუნა, გაუმარჯოს შენს უკვდავებას ქართულ ხელოვნებაში!" (გურამ ფანჯიკიძე); "დათო კრაწაშვილის სახელი დარჩება დიდ ხელოვნებაში ყველაზე ადრეული შესვლის მაგალითად" (ვერა ალექსეევა, რუსი ხელოვნებათმცოდნე); "ეს ბიჭი გენიოსი იყო და მადლობა შევწიროთ ღმერთს, რომ დათომ ჩვენს აღტაცებაში მოსაყვანად თავისი გენის ნაწილი დაგვიტოვა" (მაქს გეიტორი, ამერიკელი ხელოვნებათმცოდნე).
საგულისხმოა, რომ დათოს სურათების თითქმის სრული სპექტრი: "ცხოვრების წრე", "ავდარი დასავლეთში", "გალაკტიონი", "ბარათაშვილი", "ბეთჰოვენი", "მათხოვარი", "ადამიანი და სამყარო", "დაბადება"... - სულისშემძვრელი და ნათელი სევდითაა დაღდასმული. სევდა მირონივით იღვრება მისი ტილოებიდან, გვამშვიდებს და სულიერად გვწმენდს. ეს ისაა, რასაც პოეტი ნაზი კილასონია "ამონათებას" უწოდებს, იმ ციაგს, რომელიც უკვდავებას სჩვევია გზის დასაწყისში.
1981 წლის 30 მაისს შავნაბადაზე გაშენებული ბორის ძნელაძის სახელობის ახალგაზრდული ქალაქის საგამოფენო დარბაზში "ფიროსმანი" მოეწყო დათოს ნამუშევრების პირველი პერსონალური გამოფენა, რომელმაც 6 თვეს გასტანა. 1982 წლის 4 თებერვალს მოსკოვში, კინოთეატრ "თბილისის" საგამოფენო დარბაზმა უმასპინძლა ნორჩი მხატვრის მეორე პერსონალურ გამოფენას, რომელსაც საკმაოდ ბევრი დრო დაუთმო მაშინდელმა ცენტრალურმა ტელევიზიამ. სამიოდე თვის შემდეგ კი დათოს ნამუშევართა მესამე პერსონალური გამოფენა ელენე ახვლედიანის სახელობის ბავშვთა სამხატვრო გალერეაში გაიმართა. 1983 წელს ექსპოზიცია სანქტ-პეტერბურგის ახალგაზრდობის სასახლეში მოეწყო. 1985 წლის 11 მარტს ჩატარდა უდროოდ წასული 5 ნიჭიერი შემოქმედის ხსოვნის საღამო, სადაც გაიხსენეს ჯილდა დათუაშვილი, დათო კრაწაშვილი, ვლადიმერ მაჩაიძე, ჯემალ თოფურია და ნუგზარ მაჭავარიანი. ამავე წელს მოსკოვში გამართულ სტუდენტთა და ახალგაზრდობის მე-12 მსოფლიო ფესტივალზე დათო კრაწაშვილის 20 ნამუშევარი გამოიფინა. რუსულად ითარგმნა დათოს ლექსები. 1987 წელს თბილისის აგრარული უნივერსიტეტის (ყოფილი სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტი) სახალხო თეატრმა დათოს შემოქმედებას ლიტერატურულ-მუსიკალური კომპოზიცია - "ჩრდილში ჩამდგარი შუქი" მიუძღვნა. 1988 წლის ზაფხულში საერთაშორისო ეგიდით მოწყობილ ფესტივალზე - "მშვიდობის დროშა" - დათოს ნამუშევრებს ბულგარეთი გაეცნო.
1985 წლის ოქტომბერში ბორის ძნელაძის სახელობის ახალგაზრდულ ქალაქში დათოს მშობლიური სიღნაღის რაიონის მცხოვრებლებმა უდროოდ წასული მხატვრის მუზეუმი ააშენეს, მაგრამ მისი არსებობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. საქართველოში განვითარებულმა მძიმე პოლიტიკურმა მოვლენებმა გადაფარა ყველაფერი და ერთგვარად ახდა დათოს წინათგრძნობაც, რომლის შესახებაც თავის ლექსში წერდა:
"გასვენების დღეს იქნება წვიმა,
წვიმის წვეთებიც დამიტირებენ,
დამასვენებენ თბილისის მიღმა და,
ალბათ, სამუდამოდ, დამივიწყებენ"...
დათოს ძმას - გოგა კრაწაშვილს არ სურს, ეს დაიჯეროს. დღეს ის ზრუნავს გენიოსი ძმის შემოქმედების საზოგადოებისთვის შეხსენებაზე:
"ეტყობა, ასეთია ქართული ნიჭის ხვედრი: ან უცხოეთში უნდა გცნონ და გაღიარონ, ან ზდანევიჩი უნდა გადაგაწყდეს შენსავე ქვეყანაში, რომ მოგხედონ და გიპატრონონ. 2007 წლის მაისში "თი-ბი-სი ბანკის" საგამოფენო დარბაზში დათოს 72 ტილო გამოიფინა. დათოს ლექსებს ბატონი მურმან ჯინორია კითხულობდა. გამოფენა 3 კვირა გრძელდებოდა. მოვიწვიეთ ყველა, ვისაც ავტორიტეტული სიტყვა ეთქმის ქართულ კულტურაში. მოვიწვიეთ ხელისუფლების წარმომადგენლებიც, მაგრამ მხოლოდ კობა ხაბაზი მოვიდა. ამაოდ ველოდით გამოხმაურებასაც... ლამის ხელი ჩავიქნიო ყველაფერზე, არადა, მინდა, დათოს ნამუშევრებმა მუზეუმში დაიდოს ბინა. რაიმე განსაკუთრებულს არ ვითხოვ. ჭოტორის სახლი, რომელიც დათოს და ჩემი საკუთრებაა, ამ პროექტისთვის ზედგამოჭრილია. მჭირდება მხოლოდ ნებართვა ცენტრალური გზის ასახვევთან ერთი ტრაფარეტის დასადგმელად, რომელსაც ექნება წარწერა: "დათო კრაწაშვილის ქუჩა". მას შემდეგ, რაც სიღნაღმა ტურისტული ფუნქცია შეიძინა, ასეთი ადგილის არსებობა მხოლოდ მომგებიანი იქნება. ჩემთვის გაუგებარი მიზეზით ნებართვა - მუზეუმის გახსნის ლიცენზია არ მომცეს. სპორტის, ძეგლთა დაცვისა და კულტურის სამინისტროს ერთ-ერთმა მაღალჩინოსანმა, რომლის ვინაობის დასახელებისგან ახლა თავს შევიკავებ, მითხრა, მე არაფერი შემიძლიაო"...
გოგა კრაწაშვილი, ალბათ, მართლაც ხელს ჩაიქნევს და გენიოსი ძმის ნამუშევრების ბედს, ფიროსმანის მსგავსად, ახალი პიკასოს ან ზდანევიჩის გამოჩენის იმედით მომავალს მიანდობს... მაგრამ ჯერ კიდევ ბჟუტავს იმედი, რომ ვარსკვლავები არ ქრებიან. ისინი ღრუბლიან ამინდში მხოლოდ თვალს ეფარებიან, რათა დარში მეტი სიძლიერით ამოკაშკაშდნენ.
მარინა გოგოლაძე
ჟურნალი ,,გზა“.
No comments:
Post a Comment